1. Η συγκυρία της συνάντησης
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η συνάντηση πραγματοποιήθηκε σε μια αρνητική συγκυρία όπου:
- Τα φαινόμενα βίας και παραβατικότητας στη νεολαία εντείνονται στα σχολεία αλλά και ευρύτερα στην κοινωνία (οπαδική βία, ομάδες τοπικής βίας, οδική συμπεριφορά κλπ), με αύξηση όχι μόνο της ποσότητας των φαινομένων, αλλά και της ποιότητας τους.
- Η κυρίαρχη εικόνα στα Μ.Μ.Ε υποδεικνύει σχεδόν μονοσήμαντα την ανάγκη πειθαρχικών μέτρων και αστυνόμευσης. Σε άλλες περιπτώσεις υποδεικνύονται αποσπασματικά μέτρα ψυχολογικής παρέμβασης, χωρίς να υπεισέρχονται στην ουσία των κοινωνικών προβλημάτων τα οποία αποτελούν τις βασικές αιτίες φαινομένων αυτής της μορφής. Τα παιδιά στην Ελλάδα έχουν ζήσει σε περιβάλλον απανωτών κρίσεων. Άρα, τα όποια μέτρα πρέπει να συνδέονται με την αναβάθμιση της καθημερινότητας της νεολαίας στο κοινωνικό πλαίσιο της οικογένειας, του σχολείου, της γειτονιάς, του πανεπιστημίου ή της εργασίας. Στο επίπεδο του σχολείου, οφείλουμε να αναζητούμε λύσεις που συνδέονται με την αναβάθμιση της εκπαίδευσης ώστε, ενισχυμένη από υποστηρικτικές δομές και επαγγελματίες, να προσφέρει νόημα στους μετέχοντες σε αυτήν, δημιουργικές διεξόδους διερεύνησης ενδιαφερόντων και κλίσεων, ευκαιρίες έκφρασης και προσόντα εκπαιδευτικής και κοινωνικής εξέλιξης.
- Τα απογοητευτικά αποτελέσματα του PISA για την Ελλάδα οδήγησαν στην ανάγκη ευρύτερου προβληματισμού, τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και πρακτικής.
- Η εκπαιδευτική πολιτική του νέου Υπουργού Παιδείας άρχισε να αποτυπώνεται με θεμελιώδεις αλλαγές (Νόμος για Πανεπιστήμια, Νόμος για την Επαγγελματική Εκπαίδευση) χωρίς ουσιαστική συζήτηση με την κοινωνία και σε για μια δύσκολη περίοδο αδυναμίας διατύπωσης πειστικού εναλλακτικού λόγου.
- Η ανάγκη ισχυρής παιδαγωγικής αναβάθμισης όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης και η ενίσχυση του κοινωνικού της ρόλου κρίνεται απαραίτητη και επιτακτική.
- Η ανάθεση στις παιδαγωγικές δομές και στα στελέχη της εκπαίδευσης καθήκοντα κυρίως διοικητικά, διαχειριστικά και ελεγκτικά έχει μεταβάλλει τον ρόλο τους. Πιο συγκεκριμένα:
- Τα ΚΕΔΑΣΥ έχουν μετατραπεί σε κέντρα διάγνωσης,
- Οι σχολικοί σύμβουλοι μετατρέπονται σε αξιολογητές, ενώ περιορίζονται ασφυκτικά οι δυνατότητές τους για επιμορφωτική και συμβουλευτική δραστηριότητα,
- Oι διευθυντές ασφυκτιούν από τον βομβαρδισμό διοικητικών υποχρεώσεων και αδυνατούν να διαδραματίσουν τον παιδαγωγικό τους ρόλο, ή έστω τον ρόλο του ηγέτη ενός οργανισμού, ο οποίος οφείλει να εμπνέει και να αξιοποιεί δημιουργικά το ανθρώπινο δυναμικό του,
- Oι εκπαιδευτικοί βιώνουν πρωτόγνωρες συνθήκες επαγγελματικής εξουθένωσης λόγω διοικητικής υφής καθηκόντων που τους αποστεώνουν από τον αναζωογονητικό χαρακτήρα της παιδαγωγικής πράξης. Έτσι από παιδαγωγοί μετατρέπονται σε εφαρμοστές σχεδίων ειδικής διδακτικής και διεκπεραιωτές των αλλεπάλληλων καθηκόντων που τους ανατίθενται από εντολές “ άνωθεν”. Το θεσμικό πλαίσιο δίνει τη δυνατότητα άσκησης αυταρχικής διοίκησης των σχολείων και υποβάθμισης του ρόλου του Συλλόγου Διδασκόντων. Η στελέχωση των σχολείων με μεγάλο ποσοστό αναπληρωτών εκπαιδευτικών που μετακινούνται σε ετήσια βάση από σχολείο σε σχολείο ή σε πολλά σχολεία την ίδια σχολική χρονιά δημιουργεί επιπλέον προβλήματα. Οι εκπαιδευτικοί οδηγούνται συχνά στην τυπική διεκπεραίωση υποχρεώσεων τους εις βάρος του παιδαγωγικού τους ρόλου.
- Η χρόνια έλλειψη κοινωνικών υπηρεσιών σε επίπεδο δήμου ή κοινότητας παραμένει ίδια ή επιδεινώνεται.
Μια συγκυρία δηλαδή που επιβεβαιώνει “επί τα χείρω” τα συμπεράσματα της διαδικτυακής συνάντησης του alteredu με θέμα “Η κατάσταση στα σχολεία σήμερα”. Δείτε στη διεύθυνση: https://www.alteredu.gr/2023/02/08/school_environment/
2. Η προσέγγιση για την παραβατικότητα και τη βία
Συνολικά, η συγκεκριμένη προσέγγιση για την παραβατικότητα και τη βία διαφοροποιείται από τις συνήθεις επιφανειακές προσεγγίσεις των media, οι οποίες εστιάζουν κυρίως στην περιγραφή της βίας και στον εντυπωσιασμό, όπως και από τις αστυνομικού τύπου προσεγγίσεις. Επίσης διαφοροποιείται από αξιόλογες αποκλειστικά ψυχολογικού τύπου προσεγγίσεις που δεν λαμβάνουν επαρκώς υπόψη την εκπαιδευτική διάσταση, τον ρόλο των εκπαιδευτικών καθώς και ευρύτερα της σχολικής κοινότητας. Αντιθέτως στην προσέγγιση της συνάντησης κυριάρχησαν εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που έχουν πραγματοποιηθεί σε σχολικές μονάδες της χώρας.
Οι παρεμβάσεις στη συνάντηση είχαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως:
- Δεν ήταν θεωρητικές ή ακαδημαϊκές αλλά βασίζονταν στη βιωμένη εμπειρία εντός της σχολικής κοινότητας.
- Εμπεριείχαν ποικίλα καινοτόμα στοιχεία και πρωτοβουλίες από τα κάτω (bottom up) σε επίπεδο διοίκησης, διδασκαλίας, δικτύωσης, υποστήριξης κ.ά.
3. Ακτινογραφία της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο σημερινό ελληνικό σχολείο
Το σχολείο δέχεται έναν καταιγισμό βίας από την πραγματική και την εικονική κοινωνία, των οποίων τα όρια γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα. Η βία στην σχολική κοινότητα αφορά όλα τα μέλη της και τις μεταξύ τους σχέσεις (Διευθυντής, εκπαιδευτικοί, μαθητές και γονείς). Προβλήματα τα οποία δημιουργούνται εκτός σχολείου με εμπλεκόμενους μαθητές καλούνται οι εκπαιδευτικοί να τα λύσουν στο σχολείο. Από την άλλη, μεταφέρεται στο σχολείο η συνεχώς αυξανόμενη εικονικής – ψηφιακής μορφής παραβατικότητα και βία, που εκτός των άλλων, προετοιμάζει τους μαθητές για την ενήλικη ζωή, απενοχοποιώντας την στη συνείδησή τους.
Οι προσπάθειες πρόληψης και αντιμετώπισης της βίας που συζητήθηκαν ανέδειξαν τις πολύ μεγάλες δυσκολίες που υπάρχουν στη διαχείριση του σημερινού σχολείου τόσο όσον αφορά τους μαθητές (αύξηση της βίας) όσο και ως προς την εργασιακές συνθήκες των εκπαιδευτικών (γραφειοκρατία, έλλειψη χρόνου, επαγγελματική εξουθένωση). Η δύναμη της αδράνειας η οποία εμποδίζει την άμεση προσαρμογή στις νέες απαιτήσεις αλλά και οι ακραίες παρεμβάσεις γονέων κάποιων μαθητών σε συνδυασμό με την πλήρη αδιαφορία γονέων άλλων μαθητών, αποτελούν επίσης μια πρόκληση για τους Διευθυντές και τους Συλλόγους διδασκόντων.
4. Πόσο μπορεί να επηρεάσει το σχολείο τη γενικότερη παραβατικότητα και βία
Επισημάνθηκε ότι, προφανώς, το σχολείο δεν έχει την κύρια ευθύνη αντιμετώπισης φαινομένων, όπως αυτά της παραβατικότητας και της βίας, τα οποία έχουν ευρύτερα κοινωνικά αίτια και εμφανίζονται πέρα από το σχολείο, σε όλη την πραγματική και εικονική κοινωνική ζωή (οικογένεια, γειτονιά, γήπεδο, διασκέδαση, οδήγηση, επικοινωνία, σχέσεις, παιχνίδια κλπ). Υπό αυτήν την έννοια, είναι παράλογο όλες οι ευθύνες για τα φαινόμενα βίας στα σχολεία να μετατίθενται στις πλάτες των εκπαιδευτικών. Το σχολείο έχει όμως τη δυνατότητα να λειτουργήσει προληπτικά, διαγνωστικά αλλά και παρεμβατικά. Na εντοπίσει προβλήματα, να σχεδιάσει βιωματικές εμπειρίες συνεργασίας, αποδοχής και αλληλεγγύης, να προσφέρει θετικά πρότυπα μίμησης. Εν τέλει, να μειώσει αποφασιστικά τα φαινόμενα στους χώρους του σχολείου και, προσφέροντας θετικές, δημιουργικές διεξόδους στους μαθητές, να συμβάλει στη γενικότερη βελτίωσή τους. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως της διάγνωσης φαινομένων ενδοοικογενειακής βίας, μπορεί να διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο. Για αυτούς τους λόγους, όλη η σχολική κοινότητα είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσει ότι την αφορά το θέμα της παραβατικότητας.
Εν τέλει, όπως αναφέρθηκε:
Αν στο σχολείο δεν μπορούμε να κάνουμε όσα θέλουμε και
αν δεν μπορούμε να κάνουμε όσα πρέπει,
ας κάνουμε τουλάχιστον ό,τι μπορούμε
Βασικός στόχος της συνάντησης ήταν να αναδειχθούν οι καλές πρακτικές που έχουν πραγματοποιηθεί στα σχολεία και επιδιώκουν τη δημιουργία της αίσθησης του ανήκειν και την ένταξη του μαθητή στη σχολική κοινότητα. Η αίσθηση του ανήκειν έχει τη δυνατότητα να αλλάξει τη στάση των μαθητών και, αφενός να αποτρέψει πράξεις βίας και αφετέρου να διοχετεύσει την ενέργεια των μαθητών (ακόμη και την αντιδραστικότητά τους) σε πράξεις και πρωτοβουλίες με θετικό πρόσημο. Η σχολική κοινότητα (διευθυντής, εκπαιδευτικοί, μαθητές και γονείς) έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει κάποιες πρακτικές που οδήγησαν στην βελτίωση του σχολικού κλίματος και στον περιορισμό της βίας και της παραβατικότητας σε άλλες σχολικές μονάδες και να τις προσαρμόσει στις δικές της συνθήκες. Η αξιοποίηση της μεθόδου “δοκιμή και λάθος” (trial and error) θα οδηγήσει στην υιοθέτηση των πρακτικών που είναι κατάλληλες για τη συγκεκριμένη σχολική μονάδα. Η δικτύωση με άλλες σχολικές κοινότητες και με υποστηρικτικές δομές φάνηκε ότι ενδυναμώνει και εμπνέει τους εκπαιδευτικούς.
5. Πως να αξιοποιηθούν οι καλές πρακτικές
Οι ομιλητές επεσήμαναν ότι με την έννοια καλές πρακτικές δεν αναφερόμαστε σε αντικειμενικά καλές πρακτικές οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να αξιοποιούνται από όλους τους εκπαιδευτικούς σε όλα τα περιβάλλοντα με αποδεδειγμένες, μέσα από έρευνες, θετικές επιδράσεις.
Οι καλές πρακτικές που αναδείχθηκαν είναι εφαρμόσιμες από συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς σε συγκεκριμένα εκπαιδευτικά ή κοινωνικά περιβάλλοντα. Οι εκπαιδευτικοί και γενικότερα τα σχολεία που θεωρούν ότι τους ταιριάζουν κάποιες από αυτές, μπορούν να δοκιμάσουν την αξιοποίησή τους. Το alteredu θα είναι αρωγός, φέρνοντας σε επαφή όσους ενδιαφέρονται με όσους εφάρμοσαν αυτές τις πρακτικές, ώστε να εξεταστούν σε βάθος το περιεχόμενο, οι προϋποθέσεις και τα βήματα που ακολουθήθηκαν και κυρίως, οι εκπαιδευτικοί να αισθάνονται την ασφάλεια ενός “εξωτερικού φίλου” κατά προτίμηση ομότιμου, διαθέσιμου να τους μεταδώσει την εμπειρία του αλλά και να απαντήσει σε ερωτήματα που θα προκύψουν κατά την εφαρμογή.
Οι μορφές τις οποίες μπορεί να πάρει αυτή η υποστήριξη εκπαιδευτικών και σχολείων είναι:
- Διαδικτυακά ή και δια ζώσης σεμινάρια γενικής ενημέρωσης
- Διαδικτυακά σεμινάρια εμβάθυνσης με βιωματικές διαδικτυακές πρακτικές (προετοιμασία πριν, υποομάδες διαδικτυακά, συμπεράσματα ή εμπλουτισμός μετά), δια ζώσης βιωματικά σεμινάρια, ενδοσχολικά ή σε ομάδες ενδιαφερομένων.
- Δημοσιεύσεις ανάδειξης καλών πρακτικών
- Επιμορφωτικό υλικό
- Δικτύωση ενδιαφερομένων με εγγραφή τους στην ομάδα συζήτησης για την πρόληψη της παραβατικότητας και της βίας στα σχολεία https://groups.google.com/g/educrisis
- Άλλες μορφές δικτύωσης σε τοπικό ή θεματικό επίπεδο, με πρωτοβουλία των ενδιαφερομένων και με υποστήριξη του alteredu
Βασικός στόχος: Δίκτυα αλληλοϋποστήριξης – Κανείς να μην είναι μόνος του όταν θέλει να πάρει πρωτοβουλίες, να έχει το δικαίωμα να κάνει και λάθος, να έχει τη δυνατότητα να συμβουλευτεί κάποιον που έκανε κάτι ανάλογο
Πρόληψη της παραβατικότητας στο σχολείο – Καλές πρακτικές
Πρόσκληση – Καλές Πρακτικές πρόληψης της παραβατικότητας στο σχολείο
Σύνοψη ημερίδας “Πλαίσιο και εμπειρίες της αξιολόγησης που επιχειρείται σήμερα στα Ελληνικά σχολεία”
Διαχείριση του πένθους από τη σχολική κοινότητα
Είναι χαρά μας να σας ακούμε!
Συμπληρώστε τη φόρμα για θέματα που θέλετε να επικοινωνήσουμε
Για σταθερή επικοινωνία μαζί μας μπείτε στην ιστοσελίδα μας στο facebook ή εγγραφείτε στα ΝΕΑ ΜΑΣ (newsletter )